Czerwony Krzyż – wyjątkowy, wielokrotny laureat Pokojowej Nagrody Nobla

Nagroda Nobla należy dziś do najbardziej prestiżowych nagród na świecie. Tym większym zaszczytem jest fakt, że Czerwony Krzyż znalazł się wśród laureatów aż 4-krotnie. Jednym z pierwszych nagrodzonych został w 1901 roku Henry Dunant. W latach 1917 i 1944 prestiżowe wyróżnienie odbierał Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża, a w 1963 wspólnie Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża oraz Federacja Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża.

Kiedy Alfred Nobel wynalazł dynamit nie wiedział jakie konsekwencje mogą się z tym wiązać. Był przekonany, że broń ta przestraszy ludzi na tyle, że sami odstąpią od wojen. Stało się zupełnie inaczej. Dlatego, aby poniekąd oczyścić własne sumienie za dokonany wynalazek, 27 listopada 1895 Alfred Nobel ustanowił nagrodę swojego imienia.

Historia nagrody i jej twórcy.

Alfred Nobel wykształcenie otrzymywał w Sankt Petersburgu, gdzie mieszkał wraz z rodziną od 1837 roku. W 1850 roku trafił do Paryża do francuskiego badacza, chemika i fizyka, który wcześniej pracował z Ascanio Sobrero – odkrywcą nitrogliceryny. Materiałami wybuchowymi interesował się również ojciec Alfreda, Immanuel, który konstruował miny dla wojsk rosyjskich. Pierwszej eksperymentalnej detonacji Nobel dokonał w 1862 roku w Petersburgu. Rok później otrzymał patent na tzw. zapalnik Nobla ustanawiając jednocześnie zasadę początkowego zapłonu, która miała fundamentalne znaczenie dla rozwoju techniki materiałów wybuchowych.
Bracia Nobel wraz z ojcem często eksperymentowali w domu. Raz skończyło się to tragicznie – najmłodszy z braci zginął. Wówczas szwedzkie władze zabroniły eksperymentów z materiałami wybuchowymi na terenie Sztokholmu oraz produkcji nitrogliceryny. Alfred Nobel nie poddał się jednak i swoje badania przeniósł na barkę na jezioro Melar.
Przełomem okazało się jego odkrycie w okolicach Hamburga. Tam Nobel znalazł ziemię okrzemkową – glinkę, która nie reagowała z nitrogliceryną. Z połączenia ziemi okrzemkowej z nitrogliceryną i detonatorem powstał dynamit. Początkowo wykorzystywano go głównie przy budowie dróg i tuneli, m.in. w górach. Patent na produkcję dynamitu pozwolił mu dorobić się wielkiego majątku. Alfred Nobel założył fabryki i laboratoria w około 90 różnych miejscach w ponad 20 krajach.

Do końca życia zarejestrował 355 różnych patentów. Właściwie jedyną wielką pasją jego życia i to, co to życie wypełniało, była nauka i jego badania.

Alfred Nobel, który nigdy się nie ożenił, ani nie doczekał się potomka, na kilka lat przed śmiercią zaczął się zastanawiać, co ma zrobić z nagromadzonym przez lata majątkiem. Powstał projekt zapisania tego wielkiego majątku na rzecz fundacji, która miała przyznawać nagrody, które będą wsparciem dla naukowców prowadzących badania. Alfred Nobel dwukrotnie zmieniał swoją ostatnią wolę i dopiero na rok przed śmiercią, w 1895 roku zapisał ostateczną wersję testamentu, w którym ustanawiał nagrodę. Minęło jednak dopiero kilka lat, zanim pierwszy raz rozdano nagrody jego imienia.

Najpierw na drodze stanęła rodzina, która zbuntowała się przeciw takiej formie spożytkowania potężnego majątku. Według pierwszej wersji testamentu z pieniędzy Nobla miała zostać sfinansowana budowa laboratoriów i przedsiębiorstw na terenie całej Europy (niektóre z nich przetrwały do dziś). Rodzina Alfreda  musiała się pocieszyć tylko niewielką częścią spadku, stąd zrozumiały protest, który na drodze prawnej rozwiązany został dopiero po kilku latach.

Testament Nobla nie mówi wcale o najwybitniejszych naukowcach w danej dziedzinie. Nobel, sam przynależąc do świata wiedzy, rozumiał że nauka musi przede wszystkim służyć ludziom. Dlatego laureatów ufundowanej przez siebie nagrody określił , co istotne, jako „tych, którzy w danym roku przynieśli największe korzyści rodzajowi ludzkiemu”.

Od początku ustalił też pięć dziedzin, w których ma być przyznawane wyróżnienie: fizjologię lub medycynę, fizykę, chemię, literaturę i „obrońców pokoju”. Dla każdej z dziedzin Nobel ustalił też intytucję, która miała zajmować się jej przyznawaniem. Prawie wszystkie nagrody przyznawane są w Szwecji – laureatów z fizyki i chemii wybiera Królewska Szwedzka Akademia Nauk, z medycyny – sztokhomski Instytut Karolinska, a z literatury – Szwedzka Akademia. Wyjątek stanowi Pokojowa Nagroda Nobla, o której przyznaniu decyduje pięcioosobowy komitet wybrany przez norweski parlament. Dodana znacznie później, w 1968 roku, szósta dyscyplina – ekonomia – nie jest finansowana z ustawionego w testamencie funduszu. Choć przyznawana w tym samym czasie, nie jest „Nagrodą Nobla”, ale „Nagrodą ku pamięci Alfreda Nobla”. W świecie i w czasach, w którym żył Nobel, ekonomia nie była jeszcze systematyczną nauką.

Alfred Nobel zmarł w San Remo we Włoszech 10 grudnia 1896 roku. Kiedy ogłoszono jego ostatnią wolę nie wszystkim się ona spodobała. Krytykowano ją w Szwecji i w innych krajach. Za pośrednictwem prawników próbowali ją podważyć jego krewni, który liczyli na większą część potężnego spadku. Ostatecznie dopiero 19 czerwca 1900 roku egzekutorom testamentu udało się zarejestrować Fundację Nobla, która do dziś zarządza przekazanym jej majątkiem i z odsetek wypłaca co roku słynną nagrodę.

***

Laureaci Nagrody Nobla spod znaku Czerwonego Krzyża.

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla w 1917, 1944 i 1963 roku – po raz trzeci wspólnie z Ligą Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża. To sprawia, że ​​Czerwony Krzyż jest wyjątkowy: żaden odbiorca nie otrzymał Nagrody Pokoju tak często. Po raz pierwszy przyznano Pokojową Nagrodę w 1901 r. Norweski Komitet Nobla zdecydował się złożyć wówczas hołd założycielowi naszej organizacji, Henry’emu Dunantowi.

***

Henry Dunant – zdobywca pierwszej Pokojowej Nagrody Nobla, 1901 r.

Uhonorowanie nagrodą Dunanta stało się po tym, jak nowo założona przez niego organizacja Czerwonego Krzyża i jego wysiłki humanitarne przyniosły mu rozgłos i uznanie, ale jego sprawy biznesowe zostały zaniedbane i poniosły porażkę. Kiedy Dunant został zmuszony do bankructwa, wielu kolegów Genevańczyków również straciło swoje inwestycje. W 1867 roku zrezygnował z funkcji sekretarza Międzynarodowego Czerwonego Krzyża i opuścił Genewę, aby nigdy tu nie powrócić. W następnych dziesięcioleciach żył bez środków do życia, zapomniany przez świat. Intrygujące jest zatem prześledzenie, jak Henry Dunant otrzymał pierwszą nagrodę pokojową w 1901 roku (zaszczyt, który podzielił z Frédéricem Passym, założycielem i prezesem pierwszego francuskiego społeczeństwa na rzecz pokoju).

 

Podczas historii Pokojowej Nagrody, która trwa ponad sto lat, kampanie na rzecz uhonorowania poszczególnych kandydatów były często prowadzone przez osoby i organizacje. Ich intencją jest zawsze skłonienie norweskiego Komitetu Nobla do wyboru laureata. Henry Dunant był nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla przez imponującą grupę osób i organizacji. Wśród nich było dziesięciu profesorów z Amsterdamu i Brukseli, 92 szwedzkich parlamentarzystów i 62 parlamentarzystów w Wirtembergii, a także zarząd Międzynarodowego Biura Pokoju. W Norwegii otrzymał rekomendacje Norweskiego Stowarzyszenia Zdrowia Publicznego Kobiet oraz Norweskiego Stowarzyszenia Praw Kobiet. Decydujące znaczenie miał jednak przede wszystkim wysiłek norweskiego lekarza wojskowego Hansa Daae. Daae dobrze zapoznał się z pracą Dunanta poprzez artykuł szwajcarskiego redaktora, Georga Baumbergera, na temat założyciela Czerwonego Krzyża w 1895 r. oraz pracy niemieckiego nauczyciela Rudolfa Müllera. W wyniku tego Dunant wyłonił się z zapomnienia, a pod koniec lat 90. otrzymał szereg wyróżnień i nagród. Hans Daae opowiedział się za sukcesem Dunanta, a Komitet Nobla został ostatecznie przekonany do tej kandydatury.

 

Ogłoszenie, że założyciel Czerwonego Krzyża został wybrany laureatem Pokojowej Nagrody, spotkało się z mieszanymi reakcjami. Dunant otrzymał nagrodę za złagodzenie cierpienia rannych żołnierzy, a nie za organizowanie kongresów pokojowych lub redukcję sił stojących, jak przewidziano w testamencie Alfreda Nobla. Komitet Nobla wybrał szeroką interpretację przepisu, zgodnie z którym laureat powinien „rozwijać braterstwa między narodami”. Krytycy nagrody utrzymywali, że humanizacja wojny czyni ją mniej destrukcyjną w świadomości większości ludzi. Bertha von Suttner ogłosiła, że ​​ulepszenie praw wojennych jest jak regulacja temperatury podczas gotowania kogoś w oleju. A organizacja Weltverein für obligatorische internationale Friedensjustitz w Berlinie w liście do przewodniczącego Storting (norweskiego zgromadzenia narodowego) z dnia 20 grudnia 1901 r. napisała, że ​​Komitet Nobla poważnie naruszył wolę Alfreda Nobla, przyznając Dunantowi Pokojową Nagrodę, który tylko ulepszył wojnę (qui a perfectioné la guerre).

 

Po otrzymaniu Pokojowej Nagrody Dunant nadal żył oszczędnym życiem w domu opieki w szwajcarskim mieście Heiden. Hans Daae dopilnował, aby nagroda pieniężna wymknęła się spod kontroli wierzycieli Dunanta; pozostała nietknięta w norweskim banku. Po śmierci Dunanta w 1910 r. zgodnie z jego ostatnią wolą, połowę nagród pieniężnych zapisano Norweskiemu Czerwonemu Krzyżowi i Norweskiemu Stowarzyszeniu Zdrowia Publicznego Kobiet. Druga połowa została przekazana na cele humanitarne w Szwajcarii. Pokojowa nagroda pomogła Dunantowi odzyskać godność, a przychylna uwaga organizacji Czerwonego Krzyża wzmocniła jego pracę w następnych latach.

***

Pokojowa Nagroda dla Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża w 1917 r. 

Norweski Komitet Nobla postanowił nie przyznać Pokojowej Nagrody po wybuchu pierwszej wojny światowej w 1914 r. Oficjalne wyjaśnienie było takie, że nie nominowano żadnych godnych kandydatów. Niemniej jednak w 1917 r. Komitet Nobla wybrał szczególnie zasłużonego kandydata: Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża.

Wpływowy francuski prawnik, profesor Louis Renault, był siłą napędową rozszerzenia konwencji genewskiej o zastosowanie w wojnie morskiej. Zrewidowana konwencja została przyjęta w 1906 r. a Renault otrzymał Nagrodę Pokojową w 1907 r. W 1916 r. został wybrany prezydentem Francuskiego Czerwonego Krzyża i w styczniu następnego roku sporządził nominację do nagrody dla Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża. Nominację poparły takie czołowe władze francuskie jak:  laureat z 1909 r. Baron d’Estournelles de Constant, profesor prawa Charles Lyon- Caen i przedstawiciele Instytutu Prawa Międzynarodowego, którzy byli laureatami w 1904 r. W tekście nominacji francuskiej czytamy: „Wierzymy, że niewielu ludzi (…) wykonało tak wiele usług dla ludzkości iw takim stopniu przyczyniło się do poprawy stosunków między narodami, jak gorliwi ludzie, którzy tworzą Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża w Genewie”.

Ponadto silną motywację i uzasadnienie przedstawił rząd szwajcarski. W swojej nominacji rząd szwajcarski podkreślił wysiłki Czerwonego Krzyża przed wybuchem wojny, zwracając szczególną uwagę na Międzynarodową Agencję Więźniów Wojennych, która została utworzona w sierpniu 1914 r. Czerwony Krzyż pomagał również transportować żołnierzy którzy byli chorzy lub ranni w swoich krajach ojczystych przez Szwajcarię. Rząd szwajcarski wskazał, że  Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża nieustannie przypomina światu, że „ludzie, którzy teraz zabijają się nawzajem, są przecież braćmi, a tylko pokój może przynieść im szczęście, za którym wszyscy tęsknią”.

Nie ma wątpliwości, że pomoc dla Czerwonego Krzyża dla jeńców wojennych była bardzo ważna, stąd też Komitet Nobla podjął decyzję o przyznaniu nagrody w 1917 r. W swoim raporcie na temat Czerwonego Krzyża skierowanym do członków Komitetu Nobla, sekretarz Moe, położył na ten fakt duży nacisk. Zwrócił także uwagę na wcześniejszą międzynarodową konferencję Czerwonego Krzyża w Waszyngtonie w 1912 r., która postanowiła, że ​​choć panuje pokój, narodowe społeczeństwa Czerwonego Krzyża powinny ustanowić komisje zajmujące się kwestią jeńców wojennych.  Głównym zadaniem utworzonej Międzynarodowej Agencji Jeńców Wojennych było pozyskiwanie informacji o jeńcach i przekazywanie tych informacji najbliższym krewnym. Od 1915 r. Agencja otrzymała pozwolenie na kierowanie zapytań do komendantów obozów i szefów szpitali i szpitali polowych. Setki ludzi – w tym wielu ochotników – pracowało w Genewie, aby uzyskać informacje o jeńcach wojennych. W czerwcu 1917 r. Biuro wysłało prawie 800 000 komunikatów do rodzin w walczących krajach.

Reakcje na nagrodę z 1917 r. były korzystne. To prawda, były odniesienia do paradoksu, że Czerwony Krzyż pielęgnował rannych żołnierzy z powrotem do zdrowia, aby mogli zostać ponownie wysłani na śmierć, ale podnoszono także, że Czerwony Krzyż nie może być za to odpowiedzialny.

 

Nagroda Pokojowa dla MKCK z 1944 r .: działalność humanitarna i usługi dla jeńców wojennych.

Podobnie jak w 1914 r. gdy wybuchła druga wojna światowa w 1939 r.  Norweski Komitet Nobla postanowił nie przyznawać Pokojowej Nagrody Nobla.  Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża został nominowany do Nagrody Pokojowej w 1940 r., a gdy wojna dobiegła końca, jego kandydatura nabrała impetu. W 1944 r. Hjalmar Hammarskjöld, przewodniczący szwedzkiej rady Fundacji Nobla oraz Birger Ekeberg, prezes Sądu Apelacyjnego w Sztokholmie, byli wśród tych, którzy nominowali MKCK. Dołączył do nich Martin Tranmæl, członek norweskiego Komitetu Noblowskiego, lider ruchu związkowego i redaktor gazety związanej z Partią Pracy, Frede Castberg, norweski profesor prawa, i brytyjski poseł Philip Noel- Baker, który sam byłby laureatem w 1959 roku.

Birger Ekeberg zwrócił uwagę na wkład MKCK w wojnę w służbę ludzkości i pojednanie, podkreślając jego usługi dla jeńców wojennych, jego pomoc w krajach okupowanych i apele do wojujących o przestrzeganie prawa międzynarodowego. Z kolei w swojej propozycji Noel-Baker napisał: „W swojej pracy dla rannych, dla jeńców wojennych i dla pomocy głodującej ludności, delegaci Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża nie tylko podtrzymywali wielkie tradycje, które zbudowali wcześniej, ale znacznie przekroczyli rekord osiągnięć i usług dla ludzkości, które wcześniej ustalili ”.

Natomiast Frede Castberg jako jedyny wspominał o wsparciu MKCK dla więźniów politycznych w Niemczech i na terenach okupowanych przez Niemców. Temat ten rozwinął w raporcie o MKCK dla Norweskiego Komitetu Noblowskiego. W swoim raporcie na temat pracy MKCK dla jeńców wojennych Castberg szczegółowo opisał kontrole Czerwonego Krzyża w obozach jenieckich. Zwrócił również uwagę, że MKCK nigdy nie skierował protestu do rządów państw Osi, chociaż z pewnością istniały podstawy do takiego protestu. Castberg uznał politykę ICRC w następujący sposób: „Należy założyć, że Czerwony Krzyż uznał za rozsądne, aby zachować najwyższą ostrożność, aby nie ryzykować naruszenia stosunków z Niemcami, co oznaczałoby całkowite wstrzymanie działalności MKCK w Niemczech i na obszarach okupowanych przez Niemców”. Castberg użył tego samego wyjaśnienia, opisując rolę Czerwonego Krzyża w stosunku do więźniów cywilnych. Do połowy 1942 r. Niemcy odmawiali MKCK jakiejkolwiek interwencji w imieniu tej grupy, twierdząc, że była to sprawa policyjna niepodlegająca postanowieniom Konwencji Genewskiej z 1929 r.

MKCK zachował ostrożność w stosunku do nazistów aż do zakończenia wojny, prawdopodobnie dlatego, że publiczne potępienie mogłoby spowodować represje wobec więźniów cywilnych i wojskowych. Co więcej, współpraca między rządem szwajcarskim a Niemcami mogła być zagrożona. W najgorszym razie mogło to wywołać działania wojskowe przeciwko neutralnemu krajowi Szwajcarii.

 

***

Pokojowa Nagroda w 1963 r. dla Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża i Ligii Stowarzyszeń CK

W roku 1963 przypadała 100. rocznica założenia Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża; w tym samym roku Anders Daae, syn wojskowego lekarza Hansa Daae, postanowił powtórzyć sukcesy swojego ojca w latach 1901 i 1917. Anders Daae był aktywny w norweskim ruchu oporu podczas II wojny światowej, co spowodowało jego aresztowanie i deportację do Niemiec. Tam doświadczył najcięższych nalotów alianckich na Berlin. Jako więzień nauczył się doceniać pracę Czerwonego Krzyża, często będąc świadkiem, że praca organizacji uratowała życie współwięźniom.

Półtora roku przed przyznaniem Pokojowej Nagrody 1963 Anders Daae rozpoczął kampanię. Pisał artykuły o Henry Dunant i Czerwonym Krzyżu w norweskich gazetach. Skontaktował się z innymi więźniami z lat wojny i udało mu się przekonać wszystkich obecnych członków norweskiego Stortingu, którzy byli więźniami w Niemczech, do nominowania MKCK. Zatrudnił także czterech profesorów na Uniwersytecie w Oslo, aby nominować organizację. Następnie udał się do Sztokholmu i Kopenhagi i przekonał 91 szwedzkich i 15 duńskich parlamentarzystów do poparcia kandydatury. Wreszcie Anders Daae udał się do Norweskiego Instytutu Nobla, gdzie osobiście przekazał nominacje i listy podpisów. Ta kampania Daae, podobnie jak poprzednie jego ojca, zakończyła się sukcesem.

W 1963 r. Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża otrzymał Pokojową Nagrodę wspólnie z Ligą Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża.

Przedstawiając nagrodę 10 grudnia 1963 r., Carl Joachim Hambro, członek Norweskiego Komitetu Nobla, podkreślił pracę humanitarną dwóch organizacji Czerwonego Krzyża w czasie wojny i pokoju i zwrócił uwagę, że MKCK rozpowszechnił wiedzę o zasadach Czerwony Krzyż i postanowienia konwencji genewskich. Hambro zwrócił także uwagę na prace MKCK przy zmianie i rozszerzeniu konwencji genewskich w 1949 r. – po raz pierwszy konwencje przewidywały ochronę „osób cywilnych w czasie wojny”. Wreszcie Hambro wspomniał o wysiłkach MKCK w czasie powstania węgierskiego w 1956 r. i podczas konfliktów w Algierii, Kongu i Tybecie. Opisując ogólnoświatową działalność humanitarną Ligi, Hambro doszedł do wniosku, że „współpraca między stowarzyszeniami Czerwonego Krzyża w dziewięćdziesięciu różnych krajach różnych ras, wyznań i kolorów ma bardzo realne znaczenie dla międzynarodowego zrozumienia i pokoju”.

Czerwony Krzyż ma wyjątkową pozycję w historii Pokojowej Nagrody Nobla. Od samego początku Komitet Nobla interpretował wolę Alfreda Nobla w sposób, który umożliwił przyznanie Pokojowej Nagrody za pracę humanitarną. W świetle doświadczeń dwóch wojen światowych XX wieku naturalne było, że Komitet Norweski wybrał Czerwony Krzyż jako laureata w 1917 i 1944 r. Nagradzając Ligę Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża wspólnie z MKCK w 1963 r. Komitet Nobla jasno stwierdził, że wysiłki na rzecz pomocy potrzebującym odgrywają również ważną rolę w budowaniu pokoju.

opr. M. Pyka Opracowano na podstawie oficjalnej strony Nagrody Nobla