dr Adam Schebesta (Szebesta)

Schebesta (Szebesta) Adam Edward (1893–1973), lekarz neurolog, działacz społeczny.

 

            Urodził się 24 XII w Stryju, był synem Roberta Karola, dyrektora biura podatkowego, i Wandy z Schuhardtów. Uczył się w latach 1904–13 w gimnazjum w Brzeżanach, potem w Buczaczu, gdzie zdał maturę. Studia lekarskie rozpoczął w r. 1913 w Wiedniu. Po wybuchu pierwszej wojny światowej 1914 r. został powołany do służby sanitarnej w wojsku austro-węgierskim, przebywał na froncie wschodnim w Karpatach i na Wołyniu w 95. pp, a od r. 1916 w szpitalu wojskowym w Lublinie jako sekundariusz oddziału psychiatrycznego. Odkomenderowany w czerwcu 1918 na studia lekarskie do Lwowa, już we wrześniu t.r. został wysłany do XIX Korpusu w Albanii jako komendant szpitala dla ozdrowieńców. Po powrocie do kraju w listopadzie t.r. uczestniczył w obronie Lwowa, w r. 1919 awansował na kapitana.

W latach 1919–20 kontynuował studia we Lwowie, pełniąc równocześnie funkcję komendanta Centralnej Składnicy Sanitarnej, a następnie lekarza garnizonu Komendy Miasta Lwów. Brał udział w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r., jako lekarz naczelny 205. p. ochotniczej artylerii polowej, i był ranny jesienią t.r. Do Lwowa powrócił w kwietniu r.n. Po uzyskaniu na Uniw. Jana Kazimierza (UJK) dyplomu doktora wszech nauk lekarskich w marcu 1923, został lekarzem pułkowym 40. pp; w r. 1924 awansował do stopnia majora-lekarza. W 2. poł. 1926 r. został ordynatorem oddziału neurologii 6. Szpitala Okręgowego we Lwowie, równocześnie specjalizując się w Klinice Neurologii Wydz. Lekarskiego UJK, a następnie w Oddziale Neurologicznym Szpitala Ujazdowskiego Szkoły Podchorążych Sanitarnych w Warszawie, dokąd został przeniesiony w styczniu 1927. W lutym 1928 objął stanowisko neurologa w Centrum Badań Lekarsko-Lotniczych, gdzie rozpoczął pionierskie badania nad oddziaływaniem lotów na organizm lotników (Objaw Rossolimo w świetle badań lotniczo-lekarskich, „Lekarz Wojsk.” T. 14: 1929 nr 1–4). We wrześniu 1929 został przeniesiony do Centralnej Przychodni Lekarskiej 1. Szpitala Okręgowego w Warszawie. Od r. 1930 był naczelnym lekarzem 73. pp, a od r. 1933 również komendantem Garnizonowej Izby Chorych w Katowicach i naczelnym lekarzem Garnizonu. Był także lekarzem szkolnym Wojskowej Szkoły Muzycznej przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. W r. 1933 Schebesta awansował do stopnia podpułkownika lekarza. W r. 1937 został szefem sanitarnym Grupy Fortecznej Obszaru Warownego «Śląsk», której istnienie było otoczone ścisłą tajemnicą wojskową, a skład osobowy specjalnie dobierano.

 

Jeden z pierwszych polskich neurologów na Śląsku, czynny był Schebesta także w cywilnej ochronie zdrowia jako konsultant-neurolog w licznych Kasach Chorych woj. śląskiego. Współpracował ze Szpitalem dla Dzieci w Katowicach, zajmując się w sposób pionierski neurologią dziecięcą. Jako członek Zarządu Okręgu Śląskiego Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK), współpracował z Wojewódzkim Komitetem Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, organizując i szkoląc w kopalniach i hutach drużyny sanitarno-ratownicze oraz służbę sanitarną w Okręgu Śląskim Związku Harcerstwa Polskiego. Wchodził w skład Rady Opiekuńczej Sierocińca im. Andrzeja Mielęckiego w Katowicach.

 

Współpracował z Rodziną Wojskową przy organizowaniu kolonii letnich dla dzieci. Należał do Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku i Śląskiej Izby Lekarskiej, w której od r. 1935 był członkiem sądu dyscyplinarnego. Utrzymywał kontakty z neurologicznymi klinikami europejskimi, zwłaszcza w Wiedniu. Brał udział w Międzynarodowych Kongresach Medycyny i Farmacji Wojskowej, m.in. w IV w Warszawie w roku 1927 i VII w Madrycie w roku 1933.

 

            W kampanii wrześniowej 1939 r. Schebesta był szefem sanitarnym Grupy Operacyjnej «Śląsk» i 23. Górnośląskiej Dyw. Piechoty wchodzącej w skład Armii «Kraków». Po jej kapitulacji Schebesta był komendantem utworzonego za zgodą Niemców Centrum Szpitalnego w Zamościu (od 20 IX aż do 20 XII 1939), zapewniając w ciągu trzech miesięcy opiekę dla ponad 3 tys. rannych i chorych żołnierzy. Po likwidacji Centrum i ewakuacji pacjentów do Krakowa został wraz z całym personelem internowany w Krakowie do stycznia 1940. Po uwolnieniu Schebesta został zastępcą pełnomocnika Zarządu Głównego PCK na Okręg Krakowski. Był także inspektorem sanitarnym Rady Głównej Opiekuńczej, organizował pomoc dla więźniów obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Majdanku oraz więzienia na Montelupich. Zarazem był szefemsanitarnym Okręgu Kraków Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej (AK). W maju 1941 aresztowany przez gestapo, został osadzony w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie; zwolniono go w sierpniu t.r. Współpracował z Radą Pomocy Żydom. Uczestniczył w akcjach bojowych AK, m.in. w sanitarnym zabezpieczeniu nieudanego zamachu na dowódcę SS i policji W. Koppego w Krakowie (11 VII 1944).

 

W kwietniu 1943, na żądanie władz niemieckich, dr Schebesta zorganizował grupę, która pod kierownictwem Mariana Wodzińskiego, lekarza sądowego z Krakowa, dołączyła do Komisji Technicznej PCK z Warszawy, ekshumującej zwłoki oficerów w Katyniu.

Dr Schebesta początkowo nie chciał jechać do Katynia. Kiedy jednak sekretarz generalny PCK Ludwik Rojkiewicz był tam i potwierdził informacje niemieckiej propagandy dr Schebesta nie miał wyjścia. Był kierownikiem Oddziału Krakowskiego PCK, a swoich przedstawicieli wysyłały jednocześnie Zarzady PCK krakowski i warszawski. Komisja przebywała w Katyniu 2 dni. Gdy powrócił z delegacją PCK z Katynia zorganizował tzw. grupę roboczą, w której znaleźli się specjaliści medycyny sądowej. Dołączyła ona do Komisji Technicznej przebywającej w Katyniu.

 

Po zakończeniu w czerwcu 1943 ekshumacji Schebesta uczestniczył jako członek Komisji Opiniodawczej, kierowanej przez Jana Zygmunta Robla, w identyfikacji dowodów rzeczowych wydobytych z grobów katyńskich, dokonywanej w Staatliches Institut für gerichtliche Medizin und Kriminalistik (przedwojennym Zakładzie Medycyny Sądowej UJ). Wykonano wówczas ponad dwadzieścia uwierzytelnionych odpisów tzw. pamiętników katyńskich (notatki, zapiski ofiar itp.). Jedną ich kopię Schebesta dostarczył pod koniec 1943 r. do władz podziemnych w Warszawie, skąd przekazano ją do rządu polskiego w Londynie.

 

Do Krakowa sprowadzono 9 dużych skrzyń z dokumentami i jedną małą z pamiątkami. Adam Schebesta przekazał odpisy 22 pamiętników kierownictwu Armii Krajowej. Przez Warszawę trafiły one na Zachód, gdzie przez wiele lat były jednym z podstawowych źródeł wydawanych na Zachodzie publikacji o Katyniu. Schebesta należał do grupy, która na polecenie podziemnego dowództwa kraju próbowała „podmienić” dokumenty katyńskie, zatopić je w metalowych skrzyniach, a Niemcom dać makulaturę. Któryś z techników mających pomagać przy przeładunku „wygadał się”, a może „sypnął”. Akcja się nie powiodła. Schebesta musiał uciekać, dwie godziny później w jego domu było już gestapo. Ukrywał się w Bukowinie Tatrzańskiej.

 

 

Był konsultantem neurologicznym ewakuowanego z Warszawy do Bukowiny Tatrzańskiej szpitala dziecięcego. Na Podhalu organizował pomoc dla partyzantów oraz uchodźców po upadku powstania warszawskiego.

 

Po wejściu Armii Czerwonej do Krakowa    Schebesta ukrywał się nadal pod fałszywymi nazwiskami (dra Józefa Pająka oraz dra Kazimierza Szczepańskiego) do połowy 1945 r. Po wyparciu Niemców z Wrocławia Szebesta pojechał tam i ustalił, że 10 skrzyń katyńskich dowodów rzeczowych zostało wywiezionych na teren Niemiec (los ich do tej pory jest nieznany). W połowie 1945 r.  zamieszkał w Katowicach. W latach 1945–9 był tu pełnomocnikiem Zarządu Głównego PCK na Okręg Śląsko-Dąbrowski i kierował akcją pomocy dla ludności miejscowej i przesiedlonej z ZSRR.

 

W 1945 r. lekarze: dr Adam Schebesta, dr Marian Molicki i dr Stanisław Roszak w Katowicach przeprowadzili na szeroką skalę badania stanu zdrowia dzieci na Śląsku i w Zagłębiu. Okazał się on bardzo zły, szczególnie wskutek zagrożenia gruźlicą, bowiem 47% badanych czyli ca 200.000 wymagało leczenia. Alarmująca sytuacja zmuszała do szukania dróg poprawy. Niezależnie od działań ściśle lekarskich – za inspiracją dr Adama Schebesty – pełnomocnika Zarządu Głównego PCK na okręg Śląsko-Dąbrowski – podjęto myśl budowy w Rabce sanatorium dla leczenia dzieci z województwa Śląsko-Dąbrowskiego, największego w Polsce sanatorium z ok. 800 łóżkami. Dr Schebesta został członkiem Komitetu Budowy Sanatorium, który ukonstytuował się 28 maja 1947 r. na zebraniu w sali marmurowej Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach.

 

 

 

 

Komitet liczył 39 osób, jego przewodniczącym został ppłk. Jerzy Ziętek — wicewojewoda katowicki. Dr Schebesta został także członkiem 7 osobowego Komitetu Wykonawczego, powołanego Dla uzyskania większej operatywności. Działalność leczniczą o profilu przeciwgruźliczym sanatorium rozpoczęło 1 stycznia 1950 r. Sanatorium nadano nazwę „Dziecięcy Ośrodek Sanatoryjno-Prewencyjny im. Wincentego Pstrowskiego”.

 

 

 

 

W r. 1947 Schebesta prawnie ustalił pisownię swego nazwiska na Szebesta. W l. 1945–8 należał do Polskiej Partii Socjalistycznej. Za udział w badaniach zbrodni katyńskiej oraz za współpracę z AK był więziony dwa miesiące w r. 1950 w Katowicach w więzieniu przy ul. Mikołowskiej; zwolniono go tak szybko prawdopodobnie na skutek interwencji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Po wyjściu z więzienia dr Szebesta nie wrócił już do działalności społecznej, rozpoczął prywatną praktykę lekarską.

 

 

Poza rozległą praktyką prywatną, Szebesta współpracował z państwową służbą zdrowia, m.in. z Wojewódzkimi Przychodniami: Matki i Dziecka, Higieny Szkolnej, Reumatologiczną w Katowicach. Był biegłym sądowym Okręgowego Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach oraz konsultantem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Chorzowie. Szebesta uczestniczył w pracach Polskiego Tow. Neurologicznego w Warszawie i w r. 1953 był współzałożycielem Oddziału Śląskiego w Katowicach, w którym do r. 1962 przewodniczył Sekcji Neurologii Rozwojowej.

 

 

Był członkiem Polskiego Tow. Walki z Kalectwem (od r. 1962) i Polskiego Związku b. Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych (1946–9). W małżeństwie (1940) z Jadwigą ze Szczepańskich miał syna Adama, inżyniera. Zmarł 3 VII 1973 w Katowicach i tam został pochowany na cmentarzu Katolickim przy ul. Sienkiewicza.

 

 

 

 

 

Odznaczenia:

–Medal «Obrońcom Kresów Wschodnich» (1919),

–Krzyż Walecznych (1921),

–Odznaka Honorowa PCK II stopnia (1936),

–Medal Niepodległości (1938),

–Odznaka Grunwaldzka (1948),

–Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1958),

–Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1967),

–Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1967).

 

Nadawanie imienia dr. Adama Szebesty

16 sierpnia 1990 r. nastąpiła zmiana nazwy placówki, wybudowanej z inspiracji dr. Szebesty, ze „Śląskiego Ośrodka Rehabilitacji Dzieci im. W. Pstrowskiego” na „Górnośląski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci im. A. Szebesty” Syn dr. Szebesty nie zgodził się, by popiersie ojca stanęło w sanatorium na postumencie, na którym wcześniej stało popiersie Wincentego Pstrowskiego. Uchwałą  Nr  XVIII/90/91  Rady  Miejskiej  w  Katowicach  z  dnia  25  marca  1991  r.  nazwę  ulicy Walentego Kubicy zmieniono na Adama Szebesty. 15 stycznia 2010 r. Zarząd Województwa Śląskiego zmienił nazwę sanatorium na „Śląskie Centrum Rehabilitacyjno – Uzdrowiskowe im. dr. Adama Szebesty w Rabce-Zdroju”. W 2015 roku nazwisko dr Szebesty wytypowano do udziału w Plebiscycie na Katowiczanina 150-lecia.

 

 

Śląskie Centrum Rehabilitacyjno-Uzdrowiskowe im dr Adama Szebesty dziś.

 

Autor: Małgorzata Pyka

Opracowano na podstawie:

Internetowy Polski Słownik Biograficzny,

www.armiakrajowa.org,

J. Adamska, A. Przewoźnik, Kazimierz Skarżyński. W imię prawdy o zbrodni katyńskiej,

Zbiory Śląskiego Centrum Rehabilitacyjno–Uzdrowiskowego im. dr. A. Szebesty w Rabce Zdroju.