dr Adam Schebesta (Szebesta)

Schebesta (Szebesta) Adam Edward (1893–1973), lekarz neurolog, działacz społeczny.

 

            Urodził się 24 XII w Stryju, był synem Roberta Karola, dyrektora biura podatkowego, i Wandy z Schuhardtów. Uczył się w latach 1904–13 w gimnazjum w Brzeżanach, potem w Buczaczu, gdzie zdał maturę. Studia lekarskie rozpoczął w r. 1913 w Wiedniu. Po wybuchu pierwszej wojny światowej 1914 r. został powołany do służby sanitarnej w wojsku austro-węgierskim, przebywał na froncie wschodnim w Karpatach i na Wołyniu w 95. pp, a od r. 1916 w szpitalu wojskowym w Lublinie jako sekundariusz oddziału psychiatrycznego. Odkomenderowany w czerwcu 1918 na studia lekarskie do Lwowa, już we wrześniu t.r. został wysłany do XIX Korpusu w Albanii jako komendant szpitala dla ozdrowieńców. Po powrocie do kraju w listopadzie t.r. uczestniczył w obronie Lwowa, w r. 1919 awansował na kapitana.

W latach 1919–20 kontynuował studia we Lwowie, pełniąc równocześnie funkcję komendanta Centralnej Składnicy Sanitarnej, a następnie lekarza garnizonu Komendy Miasta Lwów. Brał udział w wojnie polsko-sowieckiej 1920 r., jako lekarz naczelny 205. p. ochotniczej artylerii polowej, i był ranny jesienią t.r. Do Lwowa powrócił w kwietniu r.n. Po uzyskaniu na Uniw. Jana Kazimierza (UJK) dyplomu doktora wszech nauk lekarskich w marcu 1923, został lekarzem pułkowym 40. pp; w r. 1924 awansował do stopnia majora-lekarza. W 2. poł. 1926 r. został ordynatorem oddziału neurologii 6. Szpitala Okręgowego we Lwowie, równocześnie specjalizując się w Klinice Neurologii Wydz. Lekarskiego UJK, a następnie w Oddziale Neurologicznym Szpitala Ujazdowskiego Szkoły Podchorążych Sanitarnych w Warszawie, dokąd został przeniesiony w styczniu 1927. W lutym 1928 objął stanowisko neurologa w Centrum Badań Lekarsko-Lotniczych, gdzie rozpoczął pionierskie badania nad oddziaływaniem lotów na organizm lotników (Objaw Rossolimo w świetle badań lotniczo-lekarskich, „Lekarz Wojsk.” T. 14: 1929 nr 1–4). We wrześniu 1929 został przeniesiony do Centralnej Przychodni Lekarskiej 1. Szpitala Okręgowego w Warszawie. Od r. 1930 był naczelnym lekarzem 73. pp, a od r. 1933 również komendantem Garnizonowej Izby Chorych w Katowicach i naczelnym lekarzem Garnizonu. Był także lekarzem szkolnym Wojskowej Szkoły Muzycznej przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. W r. 1933 Schebesta awansował do stopnia podpułkownika lekarza. W r. 1937 został szefem sanitarnym Grupy Fortecznej Obszaru Warownego «Śląsk», której istnienie było otoczone ścisłą tajemnicą wojskową, a skład osobowy specjalnie dobierano.

 

Jeden z pierwszych polskich neurologów na Śląsku, czynny był Schebesta także w cywilnej ochronie zdrowia jako konsultant-neurolog w licznych Kasach Chorych woj. śląskiego. Współpracował ze Szpitalem dla Dzieci w Katowicach, zajmując się w sposób pionierski neurologią dziecięcą. Jako członek Zarządu Okręgu Śląskiego Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK), współpracował z Wojewódzkim Komitetem Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, organizując i szkoląc w kopalniach i hutach drużyny sanitarno-ratownicze oraz służbę sanitarną w Okręgu Śląskim Związku Harcerstwa Polskiego. Wchodził w skład Rady Opiekuńczej Sierocińca im. Andrzeja Mielęckiego w Katowicach.

 

Współpracował z Rodziną Wojskową przy organizowaniu kolonii letnich dla dzieci. Należał do Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku i Śląskiej Izby Lekarskiej, w której od r. 1935 był członkiem sądu dyscyplinarnego. Utrzymywał kontakty z neurologicznymi klinikami europejskimi, zwłaszcza w Wiedniu. Brał udział w Międzynarodowych Kongresach Medycyny i Farmacji Wojskowej, m.in. w IV w Warszawie w roku 1927 i VII w Madrycie w roku 1933.

W wojnie obronnej Polski 1939 roku był  szefem sanitarnym Grupy Operacyjnej „Śląsk” i 23. Górnośląskiej Dyw. Piechoty wchodzącej w skład Armii „Kraków”. Po jej kapitulacji objął funkcję komendanta szpitala wojennego „Zamość”, utworzonego 23 września 1939 r. za zgodą Niemców (zgodę tę uzyskali ppłk dr med. Władysław Gergovich, szef sanitarny Armii „Kraków” oraz dr Schebesta). Szpital miał początkowo tysiąc, następnie 1800 łóżek oraz dwie filie  – w Biłgoraju i Tomaszowie. Leczono w nim ponad 3300 rannych; przyjmowano  także  Niemców. Utrzymywał się dzięki pomocy Powiatowego Oddziału PCK w Zamościu oraz społeczeństwa miasta. 30 września przekształcony był w Centrum Szpitalne „Zamość”. Z dniem 20 grudnia 1939 r. został zlikwidowany, a personel i pacjenci ewakuowani do Krakowa i traktowani jako jeńcy wojenni.

Stan taki trwał jednak dość krótko, i po uwolnieniu,  dr Schebesta wraz z innymi lekarzami zorganizował w lutym 1940 r Sekcję sanitarną PCK w nowopowołanym Zarządzie Okręgu Krakowskiego PCK, obejmując jednocześnie funkcję zastępcy jej kierownika (prof. dr. Emila Godlewskiego).   Lekarze Sekcji nieśli pomoc medyczną ubogiej ludności; m.in. zorganizowali  do końca 1940 r. 3 ambulatoria w Krakowie oraz 78 punktów lekarskich na terenie okręgu krakowskiego.

W marcu 1941 r., w związku z zarządzeniami niemieckimi odbierającymi PCK działalność sanitarną, Sekcja został rozwiązana i przemianowana  na Referat sanitarny na czele z  dr. Schebestą. Odtąd też, w miejsce dotychczasowej jawnej działalności, prowadzona była tajna akcja sanitarna PCK.

 Jednocześnie, w związku z likwidacją przez Niemców zarządów terenowych PCK, dr Schebesta objął – z nominacji warszawskich władz naczelnych PCK – stanowisko Zastępcy Pełnomocnika Zarządu Głównego PCK na Okręg Krakowski (Stanisława Plapperta), które pełnił do sierpnia 1944 r. Był także inspektorem sanitarnym Rady Głównej Opiekuńczej, organizował pomoc dla więźniów obozów koncentracyjnych w Oświęcimiu i Majdanku oraz więzienia na Montelupich. Zarazem był szefemsanitarnym Okręgu Kraków Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej (AK). W maju 1941 aresztowany przez gestapo, został osadzony w więzieniu przy ul. Montelupich w Krakowie; zwolniono go w sierpniu t.r. Współpracował z Radą Pomocy Żydom. Uczestniczył w akcjach bojowych AK, m.in. w sanitarnym zabezpieczeniu nieudanego zamachu na dowódcę SS i policji W. Koppego w Krakowie (11 VII 1944).

W kwietniu 1943 r., po ujawnieniu  masowych mogił polskich oficerów w Lesie Katyńskim, Niemcy postanowili powierzyć ekshumację Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi w celu uwiarygodnienia jej wyników, oraz w nadziei na udział PCK w ich rozpętanej na wielką skalę akcji propagandowej  przeciwko „bolszewizmowi”. Aby  skłonić PCK do przyjęcia tej oferty, wymusili (za pomocą podstępu)  wyjazd do Smoleńska i Katynia w dniach 14-16 kwietnia kilkuosobowej grupy PCK    na czele z sekretarzem generalnym PCK Kazimierzem Skarżyńskim i  z członkami kierownictwa krakowskiego Okręgu PCK – S. Plappertem i dr. Schebestą.  Towarzyszył im ks. kan. Stanisław Jasiński delegowany przez ks. kardynała Adama Sapiehę dla oddania ostatniej posługi zamordowanym oficerom, i lekarz kryminolog, dr Tadeusz Susz-Pragłowski z Krakowa.  Należy zaznaczyć, że dr Schebesta był  jednocześnie zakonspirowanym wysłannikiem  władz polskiego Podziemia.   W następstwie oględzin cmentarzyska katyńskiego i rozmów z Niemcami na miejscu, kierownictwo Podziemia, do którego PCK zwrócił się o instrukcje, nakazało przyjąć niemieckie zaproszenie, jako że sprawa ta była  niezwykle ważna dla tysięcy polskich rodzin – a jedynie PCK  dawał tu gwarancję   fachowych, starannych i z należytym pietyzmem  prowadzonych prac ekshumacyjnych, identyfikacyjnych i grzebalnych; jednak pod warunkiem, że odbywać się one będą w warunkach zapewniających możliwość obiektywnego sądu i bez pójścia na rękę  propagandzie niemieckiej.

Prace ekshumacyjne i identyfikacyjne w Lesie Katyńskim prowadziła w dniach 17 IV – 7 VI 1943 r. sformowana przez Zarząd Główny   z pracowników biur PCK w Warszawie –  Komisja Techniczna,   do której dołączył w końcu kwietnia lekarz sądowy dr Marian Wodziński z Krakowa (asystent w Staatliches Institut fὕr Gerichtliche Medizin und Kriminalistik /Państwowy Instytut Medycyny Sądowej i Kryminalistyki kierowany przez Niemca, dr. Wernera Becka/ – przed wojną Zakład Medycyny Sądowej UJ) wraz z trzema pomocnikami.

W Krakowie sprawą katyńską zajmował się z ramienia PCK dr Schebesta,  w Warszawie – sekretarz generalny Skarżyński.

W maju i czerwcu 1943 r. do Oddziału Chemicznego Instytutu Medycyny Sądowej, kierowanego przez dr. Zygmunta Robla, trafiło 10 skrzyń dużych i jedna mała, zawierające koperty z dokumentami i przedmiotami znalezionymi podczas ekshumacji przy zamordowanych oficerach. Ich oczyszczaniem i odczytem zajął się zespół specjalistów polskich pod kierunkiem dr. Robla (był on członkiem AK), w ścisłej współpracy z PCK. Zasadniczym ich celem było ustalenie wiarygodnej listy ofiar Katynia (listy sporządzane podczas ekshumacji miały charakter prowizoryczny;   personaliów wielu oficerów nie udało się wówczas ustalić).

 

W lipcu 1943 r. Zarząd Główny PCK powołał pod przewodnictwem dr. Schebesty Komisję Rozpoznawczą dla Spraw Katyńskich.  Na podstawie jej orzeczeń (wydawanych po rozpatrzeniu przygotowanej przez zespół dr. Robla dokumentacji) dokonywano wpisu  nazwiska danego oficera na opracowywaną przez Biuro Informacyjne  PCK ostateczną listę ofiar Katynia. Przypadki wątpliwe rozpatrywała Komisja Specjalna, której członkiem był również dr Schebesta. Zespół  dr. Robla wykonywał też odpisy dokumentów wydobytych z dołów śmierci (część także fotografował) – oficjalnie  w jednym egzemplarzu, przeznaczonym dla Niemców. Faktycznie jednak, sporządzano potajemnie dodatkowe kopie dla PCK i AK. Odpisy 22 pamiętników zamordowanych oficerów, poświadczone podpisami przez dr. Robla i dr. Schebestę, przywiózł on w grudniu 1943 r. do Warszawy, skąd kurier AK dostarczył je do Londynu;  stanowiły one odtąd jedno z głównych źródeł wydawanych na Zachodzie publikacji nt. Katynia.

 

Wiosną 1944 r. podjęte zostały  starania o  przejęcie z rąk Niemców i uratowanie dla Polski depozytów katyńskich. Motorami całej tej akcji, przygotowywanej przez PCK i AK, byli dr Schebesta i dr Robel. Jak napisał Kazimierz Skarżyński, dr Schebesta przygotował specjalne skrzynie obite wewnątrz blachą, do których miały być przełożone  – po podmianie – materiały katyńskie,  i zatopione w upatrzonym stawie pod Krakowem. Skrzynie te wniesione zostały (w lipcu)  do Instytutu, jednak na skutek podjętych przez SS specjalnych środków ostrożności akcja nie powiodła się, a dr Schebesta zagrożony aresztowaniem musiał uciekać i ukrywał się odtąd w Bukowinie Tatrzańskiej.

 

.

 

Po wybuchu Powstania Warszawskiego Niemcy w początkach sierpnia 1944 r. skrzynie z materiałami katyńskimi wywieźli do Wrocławia,  dokąd po wyparciu wojsk niemieckich z miasta udał się  w ich poszukiwaniu  dr Schebesta. Jednak tam już ich  nie było; jak się potem okazało, spalone zostały wiosną 1945 r. w  Radebeul pod Dreznem.

 

Po wejściu Armii Czerwonej do Krakowa Schebesta ukrywał się nadal pod fałszywymi nazwiskami (dra Józefa Pająka oraz dra Kazimierza Szczepańskiego) do połowy 1945 r. Po wyparciu Niemców z Wrocławia Szebesta pojechał tam i ustalił, że 10 skrzyń katyńskich dowodów rzeczowych zostało wywiezionych na teren Niemiec (los ich do tej pory jest nieznany). W połowie 1945 r.  zamieszkał w Katowicach. W latach 1945–9 był tu pełnomocnikiem Zarządu Głównego PCK na Okręg Śląsko-Dąbrowski i kierował akcją pomocy dla ludności miejscowej i przesiedlonej z ZSRR.

 

W 1945 r. lekarze: dr Adam Schebesta, dr Marian Molicki i dr Stanisław Roszak w Katowicach przeprowadzili na szeroką skalę badania stanu zdrowia dzieci na Śląsku i w Zagłębiu. Okazał się on bardzo zły, szczególnie wskutek zagrożenia gruźlicą, bowiem 47% badanych czyli ca 200.000 wymagało leczenia. Alarmująca sytuacja zmuszała do szukania dróg poprawy. Niezależnie od działań ściśle lekarskich – za inspiracją dr Adama Schebesty – pełnomocnika Zarządu Głównego PCK na okręg Śląsko-Dąbrowski – podjęto myśl budowy w Rabce sanatorium dla leczenia dzieci z województwa Śląsko-Dąbrowskiego, największego w Polsce sanatorium z ok. 800 łóżkami. Dr Schebesta został członkiem Komitetu Budowy Sanatorium, który ukonstytuował się 28 maja 1947 r. na zebraniu w sali marmurowej Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach.

 

 

 

 

Komitet liczył 39 osób, jego przewodniczącym został ppłk. Jerzy Ziętek — wicewojewoda katowicki. Dr Schebesta został także członkiem 7 osobowego Komitetu Wykonawczego, powołanego Dla uzyskania większej operatywności. Działalność leczniczą o profilu przeciwgruźliczym sanatorium rozpoczęło 1 stycznia 1950 r. Sanatorium nadano nazwę „Dziecięcy Ośrodek Sanatoryjno-Prewencyjny im. Wincentego Pstrowskiego”.

 

 

 

 

W r. 1947 Schebesta prawnie ustalił pisownię swego nazwiska na Szebesta. W l. 1945–8 należał do Polskiej Partii Socjalistycznej. Za udział w badaniach zbrodni katyńskiej oraz za współpracę z AK był więziony dwa miesiące w r. 1950 w Katowicach w więzieniu przy ul. Mikołowskiej; zwolniono go tak szybko prawdopodobnie na skutek interwencji Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Po wyjściu z więzienia dr Szebesta nie wrócił już do działalności społecznej, rozpoczął prywatną praktykę lekarską.

 

 

Poza rozległą praktyką prywatną, Szebesta współpracował z państwową służbą zdrowia, m.in. z Wojewódzkimi Przychodniami: Matki i Dziecka, Higieny Szkolnej, Reumatologiczną w Katowicach. Był biegłym sądowym Okręgowego Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach oraz konsultantem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Chorzowie. Szebesta uczestniczył w pracach Polskiego Tow. Neurologicznego w Warszawie i w r. 1953 był współzałożycielem Oddziału Śląskiego w Katowicach, w którym do r. 1962 przewodniczył Sekcji Neurologii Rozwojowej.

 

 

Był członkiem Polskiego Tow. Walki z Kalectwem (od r. 1962) i Polskiego Związku b. Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych (1946–9). W małżeństwie (1940) z Jadwigą ze Szczepańskich miał syna Adama, inżyniera. Zmarł 3 VII 1973 w Katowicach i tam został pochowany na cmentarzu Katolickim przy ul. Sienkiewicza.

 

 

 

 

 

Odznaczenia:

–Medal «Obrońcom Kresów Wschodnich» (1919),

–Krzyż Walecznych (1921),

–Odznaka Honorowa PCK II stopnia (1936),

–Medal Niepodległości (1938),

–Odznaka Grunwaldzka (1948),

–Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1958),

–Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1967),

–Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1967).

 

Nadawanie imienia dr. Adama Szebesty

16 sierpnia 1990 r. nastąpiła zmiana nazwy placówki, wybudowanej z inspiracji dr. Szebesty, ze „Śląskiego Ośrodka Rehabilitacji Dzieci im. W. Pstrowskiego” na „Górnośląski Ośrodek Rehabilitacji Dzieci im. A. Szebesty” Syn dr. Szebesty nie zgodził się, by popiersie ojca stanęło w sanatorium na postumencie, na którym wcześniej stało popiersie Wincentego Pstrowskiego. Uchwałą  Nr  XVIII/90/91  Rady  Miejskiej  w  Katowicach  z  dnia  25  marca  1991  r.  nazwę  ulicy Walentego Kubicy zmieniono na Adama Szebesty. 15 stycznia 2010 r. Zarząd Województwa Śląskiego zmienił nazwę sanatorium na „Śląskie Centrum Rehabilitacyjno – Uzdrowiskowe im. dr. Adama Szebesty w Rabce-Zdroju”. W 2015 roku nazwisko dr Szebesty wytypowano do udziału w Plebiscycie na Katowiczanina 150-lecia.

 

 

Śląskie Centrum Rehabilitacyjno-Uzdrowiskowe im dr Adama Szebesty dziś.

 

opr: Małgorzata Pyka

konsultacja merytoryczna: Jolanta Adamska

Opracowano na podstawie:

Internetowy Polski Słownik Biograficzny,

www.armiakrajowa.org,

J. Adamska, A. Przewoźnik, Kazimierz Skarżyński. W imię prawdy o zbrodni katyńskiej,

Zbiory Śląskiego Centrum Rehabilitacyjno–Uzdrowiskowego im. dr. A. Szebesty w Rabce Zdroju

Waldemar Maziarczyk, Szpital wojskowy w Zamościu (23 września – 20 grudnia 1939), „Niepodległość i Pamięć” 15/1999.