Dr Stefan Uhma – działacz – bankowiec- historyk Polskiego Czerwonego Krzyża

Dr Stefan Uhma – działacz – bankowiec- historyk Polskiego Czerwonego Krzyża.

Dr Stefan Uhma był we Lwowie pierwszej połowy ubiegłego wieku postacią znaną. Jego działalność niepodległościowa do lat I wojny, a potem zawodowa i publiczna, zapewniły mu wysoką pozycję wśród elity Miasta.

Urodził się w 1888 r. – jako syn Antoniego, profesora gimnazjalnego, i Anny z Zwingerów, nauczycielki – w Rzeszowie, ale wychował się i dorósł w Samborze, gdzie jego ojciec uczył języka niemieckiego i łaciny. Tam ukończył szkoły i zdał maturę, a na studia poszedł do Lwowa. W latach 1906–13 studiował na uniwersytecie kolejno filozofię, polonistykę, a wreszcie prawo, które uwieńczył doktoratem. Ożenił się Anną z Sołtysików, studentką filozofii na UJK. Jeszcze w latach uniwersyteckich pracował jako korepetytor w znakomitej lwowskiej rodzinie Adamów, a później, w r. 1911, korzystając z protekcji dr. Ernesta Adama, otrzymał pracę w Galicyjskim Ziemskim Banku Kredytowym.

Od młodości był związany z ruchem niepodległościowym i oświatowym. Już w I klasie gimnazjalnej wstąpił do samborskiego Hufca, a następnie do Petów i Zetów. W wyższych klasach stał już na czele tej organizacji, będąc jednocześnie członkiem „Sokoła”. W tych samych organizacjach działał w czasie studiów, a ponadto jeszcze w Akademickim Kole Towarzystwa Szkół Ludowych.

W maju 1915 r., po przerwaniu frontu przez wojska niemiecko-austriackie, Stefan Uhma wraz ze swoim bankiem znalazł się czasowo w Kijowie. Później związał się z Lwowskim Komitetem Ratunkowym, którego wiceprezesem był Stanisław Grabski. Pod koniec 1915 r. został wydelegowany na Syberię dla uzyskania wiadomości o losie Polaków, zesłanych z wschodniej Galicji. W 2. połowie 1917 r. zaangażował się w działalność Towarzystwa Przyjaciół Żołnierza Polskiego. Wreszcie pod koniec lutego 1918 r. przedarł się do oddziałów gen. Hallera, do Jampola, a stamtąd, jako biegle władający językiem rosyjskim, został wysłany na pertraktacje z przewodniczącym Centralnej Rady Ukraińskiej prof. M. Huzarskim w sprawie przejścia polskiego Korpusu na wschód.

W lipcu 1918 r. powrócił do Lwowa, a od 1 listopada włączył się jako żołnierz w obronę Lwowa. 20 XI przeniesiono go jako specjalistę do sztabu obrony – został tam kierownikiem III grupy intendentury administracyjno-kasowej, w stopniu podporucznika czasu wojny. Po oswobodzeniu Lwowa powołano go do X Dywizji gen. Żeligowskiego. Przeszedł z nią kampanię polsko-sowiecką jako zastępca, a następnie szef intendentury (zaopatrzenie 18 tysięcy ludzi i 6 tys. koni!).

W wojsku pozostał do marca 1921 r., a po otrzymaniu bezterminowego urlopu wrócił do Lwowa. Tam, z publicznego konkursu, został mianowany dyrektorem Komunalnej Kasy Oszczędności Miasta Lwowa i na tym stanowisku pozostał do października 1939 roku. Z małego banku stworzył instytucję, zajmującą dwa sąsiadujące bydynki przy ul. Wałowej 9 i 7, z licznymi działami, pomocą kredytową dla budowy małych domków w osiedlach na obrzeżach miasta, dla tramwajarzy, kolejarzy i in. W 1923 r. został wybrany na prezesa Małopolskiego Związku Kas Oszczędności, a w 1927 r. wiceprezesem Związku Kas Oszczędności w Polsce, pełniąc tę funkcję do II wojny światowej. Pozostawał w stałym kontakcie z Ministerstwem Skarbu i Stanisławem Grabskim, a wieść gminna głosiła, że przewidywano go na następnego ministra skarbu.

W 1922 r. stał się współzałożycielem Wyższej Szkoły Handlu Zagranicznego we Lwowie. Przez 12 lat, jako profesor nadzwyczajny, wykładał tam ekonomię polityczną. Opracowywał artykuły i referaty drukowane w „Słowie Polskim” i „Życiu Gospodarczym”, w kwartalnikach KKO i Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego we Lwowie.

Działalność oświatową realizował Stefan Uhma już od czasów akademickich, uczestnicząc w pracach zarządu słynnej „Czytelni Akademickiej”, w organizacji postępowej młodzieży „Życie”, w Zjednoczeniu Żydów i Polaków (prezesem był Stanisław Bryła). Utrzymywał szerokie kontakty z Macierzą Szkolną, Towarzystwem Czytelni Ludowych oraz ze znanym działaczem polonijnym na Śląsku, Michejdą. Działał ponadto w Akademickim Kole Towarzystwa Szkoły Ludowej, a w latach 1909–10 był jego prezesem. W latach 1921–27 był wiceprezesem Związku Okręgowego TSL we Lwowie, w następnych latach członkiem Zarządu Głównego, wiceprezesem, a w końcu prezesem. W czasie II wojny śwatowej, po ucieczce w październiku 1939 przez zieloną granicę do Krakowa, działał w konspiracyjnym zarządzie TSL, a po wojnie był tu likwidatorem majątku TSL.

W latach 1939–48 dwukrotnie odejmował pracę w Polskim Czerwonym Krzyżu w Krakowie. Działalność obejmowała pomoc więźniom niemieckich lagrów, głównie Oświęcimia. Po wojnie współpracował z redaktorami „Zeszytów Oświęcimskich”, prof. Kępińskim i dr. Kłodzińskim w sprawie publikacji pracy obejmującej tę część działalności PCK. Był także redaktorem historii PCK w Polsce, opublikowanej w kalendarzach tej organizacji.

W swej działalności politycznej przebył Stefan Uhma długą i charakterystyczną drogę od prawicowych endeckich organizacji młodzieżowych jak Pet i Zet, aby w dojrzałym wieku znaleźć się w „Zespole Stu”, który przeszedł do obozu Marszałka Piłsudskiego w latach trzydziestych. Do tej organizacji politycznej należeli m.in. poseł Mękarski, red. Mejbaum, prof. Domaszewicz, prez. Kubala, a także późniejszy prezydent RP w Londynie dr St. Ostrowski. Należeli oni równocześnie do tajnego „Zakonu Dobra i Honoru Polski”, działającego pod przewodnictwem Adama Skwarczyńskiego, a później płk. Walerego Sławka. Czynnym członkiem tej grupy był Stefan Uhma, jednak szczegółów tej działalności nie znamy.

Na koniec warto wspomnieć, że dr Uhma opracował – jako jeden z pierwszych – „Lwowskie Piosenki” i, przy pomocy swego dawnego współpracownika i przyjaciela dra Mariana Wagnera, wydał je drukiem w Londynie nakładem tamtejszego Koła Lwowian. Ukazały się one w sześciu zeszytach. W ostatnim dr Wagner opisał swoje wspomnienia o znajomości z autorem i pracy w Kasie Oszczędności. Współpracownicy cenili w nim sprawiedliwość, uczciwość, lojalność i pewność, że zawsze mogą liczyć na jego pomoc. W życiu rodzinnym był typem pater familias, surowy i wymagający wobec synów – złagodniał podobno dopiero po przyjściu na świat córki. Jego żona, łagodna i cicha, zawsze w cieniu męża, była dobrym duchem rodziny. Odskocznią od ciężkiej pracy były przenosiny na lato do podmiejskiego domu w Zimnej Wodzie, skąd – ojciec do pracy, synowie na uczelnie, a ja do szkoły – dojeżdżaliśmy pociągiem. Były to piękne czasy.

Dr Stefan Uhma zmarł w Krakowie w 1966 roku, spoczął na cmentarzu Rakowickim. Jego ostatnim opracowaniem były wspomnienia z młodości, życia akademickiego, lat wojny i późniejszego dorosłego życia. Cztery tomy czekają dotąd na opublikowanie.

Barbara Uhma (córka)
Wpis za http://www.cracovia-leopolis.pl/

W Archiwum Narodowym w Krakowie odnaleziony został maszynopis pracy dra S. Uhmy poświęconej historii Polskiego Czerwonego Krzyża w Krakowie i Małopolsce zatytułowanej „Polski Czerwony Krzyż na Ziemi Krakowskiej”. Dzięki zaangażowaniu młodzieży praca w całości została przepisana i przygotowana do publikacji.

W archiwum Małopolskiego Oddziału Okręgowego PCK odnaleziona została druga praca autorstwa dra Stefana Uhmy poświęcona osobie prof. Tadeusza Vetulaniego pt. Tadeusz Vetulani w pracy Polskiego Czerwonego Krzyża w Krakowie w czasie okupacji niemieckiej 1939–1945. Podobnie jak poprzednio, praca została przepisana z maszynopisu przez wolontariuszy młodzieżowych i przygotowana do druku.

Dr Stefan Uhma był także inicjatorem i twórcą Archiwum Zarządu Głównego. Z jego inicjatywy w 1957 roku rozpoczęta została akcja zbierania dokumentów, pamiątek, wspomnień związanych z PCK. Była to odpowiedź na zniszczenie zbiorów archiwalnych Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie podczas bombardowań w czasie Powstania Warszawskiego w 1944 r. W jednej ze swoich prac tak to wspomina:

„Korzystając w 1957r. z pobytu Prezesa Zarz.Gł.Dr. Bronisława Kostkiewicza w Krakowie, przedstawiłem projekt stworzenia Archiwum P.C.K przez zebranie opisów działalności w latach 1939-1944 wszystkich placówek organizacyjnych, wybitniejszych działaczy, członków Zarządu Głównego z tych czasów zachowanych z tego czasu dokumentów, oraz opisów działalności związanej z P.C.K. Była to jedyna możliwa droga odtworzenia spalonego w czasie powstania warszawskiego archiwum Zarządu Głównego. Propozycja moja uzyskała sankcję Prezesa a następnie całego Zarz. Gł. Przez dwa lata z biur Okręgu Krakowskiego szły listy, przypomnienia, prośby o uzupełnienie nadesłanych opisów czy wspomnień. W ten sposób. powstało bogate archiwum, które w 1949r. zostały przewiezione do Z.G w Warszawie”

opr. Małgorzata Pyka

Dziękujemy rodzinie Pana Stefana Uhmy, w szczególności Panu prof. Markowi Uhmie za przekazanie zdjęć z rodzinnego archiwum, jak również współpracę w przygotowaniu prac historycznych dra Stefana Uhmy do wykorzystania i publikacji.