24 kwietnia 2018 roku, w 76 rocznicę aresztowania przez niemiecką tajną polityczną policję hm. Seweryna Udzieli – kombatanta Szarych Szeregów pracującego w Harcerskiej Poczcie PCK w latach 1940-1941 przy siedzibie Małopolskiego Oddziału Okręgowego Polskiego Czerwonego Krzyża odbyła się patriotyczno – religijna uroczystość mająca na celu upamiętnienie hm. Udzieli zamordowanego w niemieckim obozie koncentracyjnym K.L. Auschwitz, oraz pozostałych harcerzy którzy zginęli podczas przekraczania sowieckiej granicy.
Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść pełną pomoc bliźnim i być posłusznym Prawu Harcerskiemu.
Temu przyrzeczeniu harcerskiemu byli wierni kurierzy Harcerskiej Poczty PCK w Krakowie, z których ośmiu potwierdziło to najwyższą ceną – ofiarą życia. Harcerską Pocztę PCK w Krakowie powołał w pierwszych dniach września 1939 roku płk Stanisław Plappart, Pełnomocnik Zarządu Głównego PCK na Okręg Krakowski, a jej utworzenie powierzył dh. Edwardowi Poradziszowi, który jako instruktor harcerski zwrócił się z apelem do harcerzy z Krakowa o bezinteresowne podjęcie służby Polsce i jej mieszkańcom.
Działalność kurierów była zakonspirowana, ale ich praca była powiązana z bazą, to jest Harcerską Pocztą PCK w Krakowie przy ulicy Pieradzkiego 19 (obecna Studencka 19). Do PCK w Krakowie przychodziło wiele listów przesyłanych do Polski przez jeńców wojennych z obozów koncentracyjnych poprzez Międzynarodowy Czerwony Krzyż w Genewie. Gońcy sortowali te listy i każdy, w określonym dla siebie rejonie Krakowa, miał je doręczyć adresatowi. Często nie była to sprawa prosta. Wielu mieszkańców zostało rozproszonych przez działania wojenne lub pozostało na terenach na wschód od Bugu, wielu zmieniło miejsce zamieszkania lub schroniło się u rodzin, stąd wielu listów nie można było doręczyć.
76 rocznica aresztowania przez niemiecką policję hm. Seweryna Udzieli (MOO PCK 2018).
Ponieważ listy były pisane na pojedynczych kartkach, gońcy mieli możliwość poznać treść niedoręczonych listów. Często były to pierwsze wiadomości dla rodzin o miejscu pobytu nadawców w niewoli, czy szpitalach. Były bodźcem do prób odszukania adresatów, na przykład przez Biura Ewidencji Ludności, wypytywanie sąsiadów o rodzinach adresatów i odszukiwanie ich adresów – co wymagało dużego zaangażowania. Nagrodą dla gońca była radość rodzin, gdy otrzymywali wiadomość, że syn czy ojciec żyje i gdzie się znajduje. Niestety, zdarzały się też wiadomości o ich śmierci.
76 rocznica aresztowania przez niemiecką policję hm. Seweryna Udzieli (MOO PCK 2018).
Inną dziedziną było odszukiwanie i identyfikowanie osób poszukiwanych, bowiem w pierwszych dniach i tygodniach września 1939 r. masy ludzi uciekały przed Niemcami na wschód, straszeni informacjami o używaniu przez Niemców – Polaków jako żywe tarcze w walce z wojskiem. Po 17 września 1939 r. uciekali na zachód po napaści Rosji na wschodnie tereny polskie. W drodze ludzie chorowali, umierali, ginęli pod bombami, byli więzieni lub koczowali na granicach. Działalność konspiracyjna Harcerskiej Poczty PCK polegała na tym, że była skrzynką przekaźnikową poczty organizacji podziemnych. Dużym sukcesem kurierów było dostarczanie wiadomości z obozów w Ostaszkowie i Kozielsku. Po wkroczeniu Niemców i uzyskaniu informacji, że po wyleczeniu żołnierze ci zostaną zabrani do obozu jeńców wojennych, organizowali od mieszkańców ubrania cywilne i w ten sposób około 120 żołnierzy uratowali przed niewolą.
Kurierów z terenów wschodniej Polski było 15, ale znamy nazwiska tylko ośmiu, zamordowanych w trakcie pełnienia swoich obowiązków w latach 1939 i 1940, przy przekraczaniu granicy na Bugu. Pozostali są nadal zakonspirowani i nie udało się ich odnaleźć.
Lista nazwisk kurierów zamordowanych przy przekraczaniu granicy na Bugu:
- Henryk Brodawski z Chyrowa
- Jan Budoń ze Stanisławowa
- Leszek Garbek z Diloku – Delatynia
- Alojzy Grzybek z Nowego Targu
- Stanisław Paluch z Krakowa
- Bolesław Siemianowicz z Baranowicz
- Stanisław Smoleń ze Lwowa
- Władysław Widerski z Krakowa.
Dh Bolesław Wójcik przy rowerze przed siedzibą MOO PCK – okres wojenny.
Dh Bolesław Wójcik siedzący na krześle przed siedzibą MOO PCK – 2018
Seweryn Jan Kazimierz Udziela, pseudonim: Jus, Kret, Lubicz, Stefan
Organizacja: Szare Szeregi, Związek Walki Zbrojnej
- Data zatrzymania: 23.04.1941
- Data urodzenia: 19.06.1911
- Data śmierci: 07.10.1941
Był syn Seweryna (nauczyciela fizyki w Krakowie, Jarocinie i Myślenicach, przewodniczącego Komisji Kształcenia Tajnego podczas okupacji niemieckiej) i Heleny z d. Białyhowicz (studentki Biologii UJ). Jego dziadek – Seweryna Udzieli – był twórcą Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Miał rodzeństwo: Helenę, Zygmunta, Zofię i Jerzego.
hm. Seweryn Udziela
Szkołę powszechną ukończył w Jarocinie pod Poznaniem, dokąd przeprowadzili się jego rodzice. Tam też uczęszczał do gimnazjum. Po zdaniu matury wyjechał do Krakowa i podjął w 1928 r. studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Mieszkał wówczas u swego dziadka przy ul. Lwowskiej. Z działalnością harcerską zetknął się w 1921 r., gdy uczył się w Jarocinie. W okresie studiów w Krakowie wstąpił do Kręgu Starszego Harcerstwa „Watra” i prowadził tam pamiętniki tzw. „Łysych Koni”. Jego miano totemowe brzmiało wówczas „Żuraw Włóczęga”. Od października 1931 r. do października 1932 r. pełnił funkcję kierownika Wydziału Obozowego Komendy Chorągwi Harcerstwa Męskiego w Krakowie. W sierpniu 1932 r. był jednym z kierowników Instruktorskiego Kursu Starszoharcerskiego Chorągwi Krakowskiej w Soli (k. Żywca). Pełnił również funkcję Kierownika Wydziału Osobowego Komendy Chorągwi Męskiej w Krakowie. Od 12 września 1932 do 20 września 1933 r., podczas służby wojskowej w 20. Pp, był słuchaczem Szkoły Podchorążych. Służbę zakończył z wyróżnieniem, składając przysięgę wojskową na Wawelu.
W 1933 r. objął komendę kursu dla zastępowych Nowosądeckiego Hufca Harcerzy w Piwnicznej. Po zakończeniu w 1932 r. studiów rozpoczął aplikanturę sądową w Cieszynie (1933-1936) i w związku z tym przeniesiono go do Chorągwi Śląskiej ZHP, gdzie pracował w Komendzie Hufca Harcerzy. W 1934 r. mianowano go zastępcą komendanta Nowosądeckiego Hufca Harcerzy. Założył wówczas VIII Drużynę im. Zawiszy Czarnego i pełnił od stycznia 1934 do 16 czerwca 1936 r. funkcję jej drużynowego. 17 lutego 1934 r. został zastępcą, a pomiędzy 10 września 1934 a 28 października 1935 r. był Komendantem Hufca w Cieszynie. W 1935 r. był członkiem zimowego kursu Podharcmistrzowskiego Chorągwi Śląskiej w Istebnej i wykładowcą na zimowych kursach harcerzy – nauczycieli i drużynowych. W tym roku był także komendantem obozu przedzlotowego w Górkach Wielkich, a w lipcu uczestniczył w Zlocie Jubileuszowym Harcerstwa Polskiego w Spale. 24 października 1936 r. w Krakowie poślubił dh. Annę Michalską. W latach 1936 – 1938 r. pracował jako sędzia w Mikołowie, a w latach 1938 – 1939 Naczelnikiem Sądu Grodzkiego w Jabłonkowie na Zaolziu. W 1937 r. odbył szkolenie wojskowe w Różanie k. Warszawy. W ostatnich latach poprzedzających wybuch wojny był pochłonięty obowiązkami zawodowymi i rodzinnymi i w harcerstwie działał „gościnnie”.
Gablota pamięci o Harcerskiej Poczcie PCK – ul. Studencka 19, Kraków.
12 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany i skierowany do jednostki w Boguminie. Żonę i córkę Barbarę umieścił wcześniej w Krakowie. Wziął czynny udział w kampanii wrześniowej, walczył w stopniu ppor. w składzie 4. psp. Dostał się do niewoli niemieckiej. Osadzono go w Pińczowie, skąd wydostał go teść (wg innej wersji — uciekł z obozu i przedostał się do Krakowa), który sprowadził go do Krakowa i załatwił mu pracę w biurach PCK przy ul. Pierackiego 19. Wkrótce po powrocie włączył się w nurt konspiracyjny. Brał udział w tworzeniu konspiracyjnej Komendy Chorągwi Krakowskiej i został jej członkiem, a po opuszczeniu miasta przez zagrożonego aresztowaniem Stanisława Rączkowskiego objął w lutym 1 940 r. (inna wersja mówi o 29 czerwca 1940 r.) funkcję komendanta krakowskich Szarych Szeregów. Był niezwykle energiczny i sprawny w działaniu. Wzmocnił tzw. system piątkowy, rozwinął działalność SzSz w Krakowie i w terenie. Kładł nacisk na prowadzenie małego sabotażu i wydawnictw — zwłaszcza „,Przeglądu Polskiego”. Za jego komendantury zebrania Komendy Chorągwi odbywały się przemiennie przy ul. Szlak i Garncarskiej. Ważnym punktem kontaktowym było też jego miejsce pracy — biuro PCK przy ul. Pierackiego. Mianował też stałych łączników z ZWZ i terenem, rozpoczął szkolenie chłopców na kursach podoficerskich. Angażował ich również do akcji „N”, w prowadzeniu której wykorzystywano materiały przywożone z Warszawy.
Aresztowany został w kwietniu 1941 r. (z nie znanych do dziś dnia przyczyn, prawdopodobnie po wielkiej wsypie w Rzeszowie) w biurach PCK w obecności członka Komendy Chorągwi Stanisława Okonia „Sumaka”. Po wyjątkowo okrutnym śledztwie w katowni przy ul. Pomorskiej 2 osadzono go w więzieniu Montelupich, a następnie przewieziono do Rzeszowa i umieszczono w więzieniu na zamku Lubomirskich, gdzie przebywali już inni aresztowani harcerze, m.in. J. Kuta, Tadeusz Wąsowicz „Baca” i Władysław Lutecki. 12 sierpnia 1941 r. przetransportowano ich z rzeszowskiego więzienia do KL Auschwitz gdzie otrzymał 20975.
Zginął w obozie 7 października 1941 r. Wiadomość o jego śmierci (komenda obozu zawiadomiła rodzinę rutynowym telegramem) dotarła do Krakowa w październiku 1941 r. Odznaczony pośmiertnie Medalem Wojska i Krzyżem Armii Krajowej. Od 1936 r. był żonaty z Anną z d. Michalską, miał córkę Barbarę.
76 rocznica aresztowania przez niemiecką policję hm. Seweryna Udzieli (MOO PCK 2018).
Dziękujemy za pamięć i Państwa obecność, w szczególności Kręgowi Seniorów Kombatantów Chorągwi Krakowskiej Związku Harcerstwa Polskiego jak i młodzieży biorącej udział w uroczystości.
76 rocznica aresztowania przez niemiecką policję hm. Seweryna Udzieli (MOO PCK 2018).
Bibliografia:
Biogram podano za: Magdalena Kurowska, Udziela Seweryn Jan Kazimierz (1911 – 1941), [w:] Małopolski Słownik Biograficzny Uczestników Działań Niepodległościowych 1939 – 1956, tom 4, Kraków 1999, s. 171 – 173.
