Początki ruchu młodzieżowego w Polskim Czerwonym Krzyżu.

Koło Młodzieży w Muszynie, 1939 r, NAC Sygnatura: 1-C-915

Pierwsze Koła Młodzieży w Polsce powstały na wzór istniejących jednostek w innych stowarzyszeniach krajowych Czerwonego Krzyża na całym świecie. Ruch młodzieżowy powstał samorzutnie w czasie I wojny z potrzeby pomagania żołnierzom i ich rodzinom. Rozpoczął się prawie równocześnie w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Australii. Po zakończeniu Wielkiej Wojny temat był kontynuowany głównie przez Amerykanów. Ideowi pracownicy Czerwonego Krzyża zorganizowali chętną i aktywną młodzież pod sztandarem czerwonokrzyskim – postał wówczas Junior Red Cross z hasłem „I serve”  („Służę”) . Idąc za przykładem Ameryki , w roku 1925, ruch młodzieżowy rozwinął się już w 50 krajach Ligi Czerwonego Krzyża powołanej w 1919 roku. Młodzież krajów zrzeszonych w Lidze utrzymywała kontakty korespondencyjne wymieniając się doświadczeniami, pomysłami, ucząc się od siebie nawzajem. We wszystkich tych krajach ruch młodzieżowy posiadał swoje uregulowania formalne, wydawane były specjalne czasopisma dla młodzieży.

Działalność kół młodzieży czerwonokrzyskiej na świecie skoncentrowana była na 3 obszarach:

1. pomoc dla bliźnich
2. zdrowie, czystość, porządek i higiena
3. rozwój współpracy, przyjaźni między narodami. Ta zaś rozwijana była poprzez wymianę listów, przedmiotów, wzajemne odwiedzanie się, a także przesyłanie albumów z działalności kół.

 

***

Początki ruchu młodzieżowego w Polsce sięgają roku 1920 kiedy władze PCK utworzyły „Polski Czerwony Krzyż Młodzieży”. W 1921 roku  powstaje „Komitet Centralny Czerwonego Krzyża Młodzieży”, przekształcony wkrótce w „Komisję Główną Kół Młodzieży Polskiego Czerwonego Krzyża”. Cele działania określono wówczas w następujący sposób: „pragniemy obudzić w sercach naszych dzieci i młodzieży ducha miłości bliźniego i poczucie obowiązków względem wszystkich ludzi, czynienia dobra, gdzie tylko siły pozwalają, nie tylko dla innych celów, ale dla samego dobrego czynu,  do szukania nagrody za czyny dobre we własnym przeświadczeniu o spełnieniu obowiązku. Pragniemy przez czyny miłosierdzia przeciwstawić samolubstwu miłość ogółu, którego dobro jest zarazem dobrem każdej jednostki. Jakkolwiek sformułujemy ten cel, drogi do niego prowadzą przez zrzeszenie dzieci i młodzieży pod sztandarem Czerwonego Krzyża i przez ich czynny udział w działalności”

Komisja rozpoczęła swoją działalność od udziału w zjeździe nauczycielskim i wygłoszenia stosownych referatów, przygotowania pogadanek dla dzieci i wydania odezwy. Zaczynają się tworzyć pierwsze koła na terenie Warszawy. Praca ich polega głownie na szyciu sukienek i uprawie zagonków – wsparciem był tutaj Amerykański Czerwony Krzyż wspierający przez pierwsze lata po zakończeniu działań wojennych wszystkie stowarzyszenia krajowe Czerwonego Krzyża w Europie działające na terenie krajów zniszczonych przez wojnę.

W skład pierwszej Komisji Głównej Kół Młodzieży PCK wchodzili nie tylko przedstawiciele PCK, ale także w roli delegatów przedstawiciele duchowieństwa, ministerstw rządowych oświaty, zdrowia i opieki społecznej, przedstawiciele zrzeszeń nauczycieli i harcerstwa. Zadaniem Komisji Głównej było także zwracanie uwagi, aby w pracy kół zachowana była ideologia Czerwonego Krzyża oparta na zasadach chrześcijańskiej miłości z wyłączeniem wszelkiej polityki.  Komisja Główna stworzyła ramy organizacyjne dla rozwoju ruchu młodzieżowego, opracowała regulaminy, wspierała tworzenie komisji oddziałowych w terenie oraz komisji okręgowych. Na początku 1925 r .w Polsce działało 27 komisji oddziałowych, koła istniały w 146 miejscowościach w ogólnej liczbie 530 kół i zrzeszały 112 000 dzieci i młodzieży. Dużym wsparciem dla ich działań był  gen. Józef Haller, prezes Komitetu Głównego PCK w latach 1920-1926 uznawany dziś za ojca ruchu młodzieżowego w naszej organizacji. Gen Haller miał duże doświadczenie w pracy z młodzieżą – był członkiem i instruktorem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, tworzył i szkolił jego drużyny, związany był także z harcerstwem. Od samego początku stał się więc gorącym orędownikiem organizowania młodzieży pod sztandarem Czerwonego Krzyża w duchu miłości bliźniego i Ojczyzny.

W Polsce od początku koła obejmują wszystkie typy szkół średnich i niższych, a więc gimnazja, szkoły zawodowe, handlowe, seminaria nauczycielskie i szkoły powszechne. Z czasem powstają także koła akademickie.

Działalność kół jest bardzo różnorodna, ale daje się ująć w 4 obszary:

1. Działalność na rzecz pomocy potrzebującym (pomoc sierotom, wdowom, inwalidom, starszym, ubogim rodzinom; zbiórka chleba dla schronisk; organizacja choinki i święconki wielkanocnej dla ubogich; korepetycje; opieka nad grobami poległych żołnierzy; opieka nad zwierzętami; prowadzenie biblioteczek i czytelni; organizacja kolonii; piecza nad młodymi drzewkami przy drogach; organizacja Dnia Matki)
2. Higiena i zdrowie (apteczki, umywalnie, fryzjernie, pogadanki o zdrowiu, konkursy zdrowia i czystości, troska o zdrowe zęby, rozdawnictwo tranu, kursy ratownictwa, zbieranie ziół, walka z brudem, walka z gruźlicą, tworzenie plakatów i afiszów z przepisami higienicznymi, organizacja pokoi dziecięcych przy szpitalach, praca na „zagonkach”)
3. Roboty ręczne (szycie sukienek i koszulek dla ubogich dzieci, wyrabianie guzików, roboty włóczkowe, wyrabianie ozdób choinkowych, tkactwo, pantoflarstwo, wyrabianie słomianek, koszyków i inne)
4. Międzynarodowa korespondencja międzyszkolna prowadzona pod patronatem Ligi Towarzystw Czerwonego Krzyża ( pisanie listów, wyrabianie i wysyłanie zabawek o charakterze narodowym, tworzenie albumów ze strojami ludowymi, ze wzorami robót, haftów i koronek, gromadzenie i spisywanie podań, legend historycznych. 1/3 wszystkich kół prowadziła korespondencję zagraniczną). Bardzo szybko współpraca ta rozwijała się, co obrazuje zdjęcie poniżej.

 

Na początku swojej działalności Komisja Główna opracowała:  regulaminy, wskazówki dla osób zakładających koła, broszurę o korespondencji międzyszkolnej wraz ze wzorami i schematami do tej korespondencji, kartki i afisze propagandowe o kołach młodzieży, pocztówki i kalendarzyki.

Seria pocztówek wydanych przez Koła Młodzieży PCK przy udziale Komisji Głównej.

 

Od maja 1923 roku Komisja Główna zaczęła wydawać miesięcznik „Młodzież Polskiego Czerwonego Krzyża” – pismo poświęcone działalności kół, wymianie pomysłów. Miesięcznik przekształcony został potem w  „Czyn Młodzieży Polskiego Czerwonego Krzyża” i wydawany był aż do 1939 roku.  „Czyn Młodzieży” był czasopismem, eksponującym potrzebę  intensywnej edukacji i wychowania patriotycznego oraz gotowości spieszenia z pomocą dzieciom w połączeniu z niesieniem pomocy potrzebującym.

 

 

Przez cały czas Komisja Główna wizytowała i wspierała działalność terenowych komisji oddziałowych, była też bardzo aktywna na polu uczestnictwa w zjazdach nauczycielskich w kraju i za granicą, kongresach, konferencjach związanych z tematyką młodzieżową.

Od początku powstania wyróżniają się w terenie komisje oddziałowe w Białymstoku ( 16 kół) , Jędrzejowie (71 koła),  Lwowie (60 kół), Przemyślu (23) , Łodzi (64 koła), Warszawie (40). W Krakowie niestety na początku działają tylko 3 koła, ale mamy za to komisje oddziałowe także w Bochni i Zakopanem.

Po 15 latach działalności, w 1936 roku, w Polsce istniało już 4,5 tysiąca kół zrzeszających 220 000 członków. Nie do pomyślenia było istnienie szkoły bez Koła  Młodzieży Polskiego Czerwonego Krzyża.  Zasługi na tym polu mają komisje wszystkich szczebli, ale przede wszystkim opiekunowie szkolnych kół. To dzięki charyzmatycznym  wychowawcom oraz instruktorom młodzież mogła odczuć wartość własną i celowość  dobroczynności oraz niesienia bezinteresownej pomocy.

Z czasem ambicją kół, podobnie jak  posiadanie własnej apteczki i świetlicy, stała się potrzeba posiadania własnego sztandaru. Piękną uroczystość poświęcenia sztandarów dla kół młodzieży urządził w 1932 roku Kraków.

 

W okresie międzywojennym rozwijała się współpraca między kołami, korespondencja między szkołami licznie wędrowała także po kraju. Co roku organizowane były zloty i zjazdy kół. W 1933 roku w zlocie w Częstochowie organizowanym przez Komisję Krakowską, Śląską, Łódzką i Kielecką uczestniczyło aż 15 000 młodzieży.

Hasłem Kół staje się zawołanie ”Miłuj bliźniego”.

Nie sposób nie poświęcić osobnego rozdziału Warszawskiej Komisji Okręgowej Kół Młodzieży, która działała wyjątkowo prężnie. Od początku Koła Młodzieży PCK w Warszawie miały swoje warsztaty rękodzielnicze, liczne zagonki, organizowały choinkę dla ubogich, posiadały zorganizowane place zabaw dla dzieci, zbierały środki poprzez organizację bali charytatywnych. Komisja wydawała liczne materiały edukacyjne, instruktażowe m.in  w 1923 roku broszurę „Czerwony Krzyż Młodzieży w czynie” w nakładzie 10 000 egzemplarzy, a w 1924 roku „Myśli przewodnie Kół Młodzieży P.C.K.” w nakładzie 5 000 sztuk. Od 1924 roku Warszawska Komisja wydawała „Czyn Młodzieży”, przejęła także wydawanie głównego organu PCK pt. „Polski Czerwony Krzyż”. Działalność wydawniczą tych czasopism prowadziła do 1929 roku, kiedy przejął je Zarząd Główny ze względu na ogólnopolski charakter tych wydawnictw. Postacią niezwykle zasłużoną, wartą przywołania tutaj,  jest przede wszystkim Prezes Komisji Warszawskiej  Anna Roszkowska. W 1925 roku Komisja opracowała dla młodzieży dekalog czyli 10 przykazań, które w zmodyfikowanej wersji znalazły się potem na legitymacjach członkowskich.

 

Dziesięć Przykazań Młodzieży Czerwonego Krzyża opracowane przez Warszawską Komisję Kół Młodzieży Polskiego Czerwonego Krzyża

1.Będę usiłował całe życie pracować dla pięknych zasad Czerwonego Krzyża Młodzieży.
2. Nigdy nie splamię mego honoru narodowego żadnym brzydkim czynem. Rozumiejąc, że obowiązkiem członka Czerwonego Krzyża Młodzieży jest być dobrym obywatelem swego kraju.
3. Będę całe życie pracował nad tem, aby Ojczyzna moja była bezpieczna, szczęśliwa i bogata i będę szanował Jej prawa.
4. Będę dobrym synem , który kocha i szanuje swoich Rodziców i Opiekunów i będę zawsze starał się dopomagać im wedle możności.
5. Będę zawsze odnosił się do moich nauczycieli z szacunkiem i wdzięcznością za ich pracę nad mojem wychowaniem.
6. Nigdy nie pominę sposobności niesienia pomocy i pociechy sierotom, starcom i w ogóle każdemu, kto jej potrzebować będzie.
7. Będę zawsze odpłacać dobrem za zło, bo to jest cechą szlachetnego człowieka, którym chce być przez całe życie.
8. Będę zawsze mówić prawdę, choćby mnie miała spotkać przykrość, bo kłamstwo jest tchórzostwem.
9. Będę zawsze dobrym kolegą i wiernym przyjacielem.
10. Każdy mój obowiązek będę zawsze spełniał sumiennie i o ile będę mógł najlepiej.

 

 

W 1934 roku powstaje Hymn Młodzieży Polskiego Czerwonego Krzyża.

Na zamówienie Komisji Głównej Kół Młodzieży Polskiego Czerwonego Krzyża, znany polski kompozytor okresu międzywojennego Witold Friemann około 1934 roku napisał tekst i muzykę Hymnu. Utwór napisany został do wykonywania z towarzyszeniem fortepianu przez solistę, jak również w odmianach dla chóru (chór trzygłosowy dziecięcy lub żeński, czterogłosowy męski, czterogłosowy mieszany). Taki sposób napisania utworu wskazuje jednoznacznie, że w zamiarze miał to być podniosły utwór, wykonywany na okolicznościowych uroczystościach.
Niewiele wiemy o okolicznościach powstania tego utworu i jego wykonaniach. Ciekawostką jest jednak fakt, że jedyny egzemplarz tego druku muzycznego wydanego przez Komisję Główną Kół Młodzieży w Warszawie około 1934 roku znajduje się w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie.

Hymn Młodzieży Polskiego Czerwonego Krzyża

Czerwony Krzyż to jest nasz znak!
Pod jego skrzydły idziem w świat.
Głosząc że będziem czynić tak,
By człowiek ludziom był jak brat.

Czerwony Krzyż to jest nasz zew,
Co nawołuje niczym dzwon!
Gdzie ludzki jęk, gdzie ból i krew,
Gdzie bohaterstwa wzlot i skon.

Czerwony Krzyż ogłasza wieść,
Że czy przyjaciel, czy też wróg
Pomoc każdemu trzeba nieść,
Bo tak nam czynić każe Bóg.

 

 

 

Do 1939 roku ruch młodzieżowy i koła młodzieży rozwijały się bardzo prężnie, działały aktywnie Komisja Główna Kół Młodzieży, Komisje Oddziałowe, Komisje Okręgowe. Dzięki ich zaangażowaniu i pracy przygotowane zostało pokolenie młodzieży, które musiało zacząć zdawać swój najpoważniejszy egzamin w życiu  w dniu wybuchu II wojny światowej.

 

 

opr. M. Pyka